گفت و گو با مهین
میلانی
در باره ی کتاب "
تهران کوه کمر شکن "
به مناسبت رونمائی کتاب
در شهرهای ونکوور،
مونترال، تورنتو و پاریس
چاپ: نشر زریاب در
افغانستان
گفت وگوگر: ناصر جهانی
اصل
این مطلب در هفته نامه ی شهروند منتشر شده است.
ناصر جهانی اصل:
خانم میلانی شما
روزنامه نگار، نویسنده، عکاس و گرافیست، مترجم کتاب "کنسرت در پایان
زمستان" اثر اسماعیل
کاداره، نویسنده ی آلبانی که در سال 2005
"من بوکرز پرایز" را از آن خود ساخت، نگارنده ی صد ها مقاله، گزارش، نقد
و ترجمه، و دو جلد کتاب شعر و چند مجموعه داستان کوتاه به زبان های مختلف در دست
چاپ هستید. بعضی از اشعار و داستان های کوتاه
در این کتاب ها منتشر شده اند. هم چنین سه رمان نوشته اید به زبان فارسی و انگیسی
که آماده ی انتشار هستند. به تازگی رمان
شما " تهران کوه کمر شکن" که نسخه ی چاپی و الکترونیکی آن از طریق آن
لاین نیز به فروش می رسد، توسط " نشرزریاب " در افغانستان به چاپ رسیده
است. این کتاب به زبان های انگلیسی و
فرانسه نیز منتشر خواهند شد. چرا این کتاب در افغانستان و نه در ایران منتشر شد؟
مهین میلانی:
این کتاب نمی توانست در
ایران به چاپ برسد. در بخش هایی از این کتاب صحنه های اروتیک عریان و بی پرده تصویر شده است. در بخشی از کتاب زنا و مسئله ی
سنگسار شخصیت اول داستان مطرح هست. و وی به گونه ای برخورد می کند که یعنی شرایط
موجود به او حق می داده است که با مرد دیگری رابطه برقرار کند.
در این کتاب آزادی فردی
زن به رشته ی تحریر آمده است که در ایران این آزادی ها ممنوع هستند.
مذهب جایی برای شخص اول
داستان در کتاب ندارد. و اگر چه حتی با افراد تازه مذهبی شده ی خانواده و جامعه با
احترام برخورد می کند، ولی در کتاب مشخص است که مذهب را (همه ی مذاهب را و همه ی
ایدئولوژی ها را ) یک عامل محدودیت آزادی فردی، و موتور بازدارنده ی آزاد خرد و اندیشه
و زندگی طبیعی می شناسد.
در این کتاب عملکرد
رژیم در مورد دگراندیشان نیز در بستر داستان مطرح می شود و اگر چه تشکیلات سیاسی
را نیز مورد نقد قرار می دهد، و شاید به جهاتی و از دیدگاه های خاصی این امر
بتواند بدون درنظر گرفتن داستان در مجموع مورد خوشایند برخی نهادها قرار بگیرد، اما
این نمی توانست از انتشار کتاب ممانعت نکند. هم چنین به عدم شناخت آزادگی نهادینه و دموکراسی
اشاره دارد، به صورتی که قرن ها دیکتاتوری و پدرسالاری و توتالیتاریسم مذهبی جایی
نگذاشته است تا مردم یاد بگیرند هرکس حق دارد هرگونه که دلش می خواهد زندگی کند،
هر اعتقادی که می خواهد داشته باشد، به شرط اینکه مخل آزادی دیگری نباشد و به
آزادی دیگران احترام بگذارد؛ و یاد نگرفته است برای خودش زندگی کند و دیگران و
افکار جاری کلیشه ای و دیکته شده ی موجود در جامعه آنها را راه نبرد.
ناصر جهانی اصل:
امکان نداشت بخش هایی
از کتاب را خود حذف می کردید تا بتوان آن را در ایران به چاپ رساند؟
مهین میلانی:
من وقتی جلوی کامپیوتر
می نشینم و کتاب را می نویسم، به استثناء موارد مربوط به مسائل تکنیکی نگارش و
چگونگی توسعه ی مطلب و برخی کم و زیاد کردن ها به آن دست نمی زنم فقط به این علت
که ممکن است یک عده ای از حال و هوای نگارش،
یا از موضوع نگارش ناراضی باشند، یا شاید عواقب بدی برایم داشته باشد.
خود سانسوری شده است بخشی
از کار نویسنده ها و جلوی خلاقیت ذهن را می گیرد و آن را از مسیر اصلی فکر دور می
سازد. من هیچگاه این کار را نکرده ام و نخواهم کرد.
در مورد نوشته های
عریان قطعه های اروتیک به هرحال این گونه نگارش یک روز می بایست جای خود را پیدا
کند.
در کشورهای غربی که آزادی
های فردی وجود دارد، شما اگر هزار نوع بزک هم بکنید و شیک ترین و سکسی ترین لباس
هم که بپوشید در خیابان کمترکسی به شما توجه می کند. چون چشم مردم از همه چیز سیر
است. سال به سال مردم فیلم پورنو که همه جا در دسترس هست نگاه نمی کنند. محدودیت
همواره مردم را حریص می کند. بسیاری از تجاوزهای جنسی در کشورهایی با محدودیت های
آزادی فردی به این علت است.
در کشورهایی که مردم
چشم و دلشان سیر است، زیاد فرق نمی کند که شما از صورت و دست حرف بزنید یا از آلت
سکس. و در ادبیات و هنر، اگر لازم است در بطن کار از سکس گفته شود خیلی عادی تلقی
می شود مگر اینکه بی دلیل شما وسط یک مطلبی خوشتان بیاید و سکس را هم مطرح کنید.
که در این صورت به آن نقد ادبی می شود که خارج زده و بی ربط یک امر اضافی را مطرح
کرده است. نقد نمی شود به این علت که گفتار عریان و بی پرده از سکس قبیح است و از
حرمت نویسنده می کاهد و بنابراین منتج به این می شود که نویسنده حذف و تحریم شود و از جانب مقامات بالا
هم که مجازات های جدی را به دنبال خواهد داشت.
امروزه برخی نویسندگان ایرانی
گاهی عریان و بی پرده می نویسند. اما من زمانی که در سال 2003 داستان های کوتاهم
را در بلاگم می نوشتم و صحنه های اروتیک در آن به طور طبیعی وجود داشت، کمتر کسی
را می شناختم که صراحت در نوشته های اروتیک داشته باشد. ساقی قهرمان شاعر ساکن تورنتو
در کانادا از کسانی بود که بی پرده اشعار اروتیکش را منتشر می کرد. و سپس شاهد کارهایی از کوشیار پارسی بوده ام که
در شکل کارهای پسا مدرن عریان می نوشته است.
کتاب "کوه کمر شکن
" را من در سال 2005 نوشته ام؛ اگر چه در سال 2010 آن را در آغاز با نام
مستعار و سپس با نام خود منتشر کردم و آن لاین به فروش می رساندم و هنوز کتاب آن
لاین به فروش می رسد. و حالا هم که نشر زریاب این کتاب را در افغانستان منتشر
ساخته است.
قطعاتی هستند که می
بایست به صراحت گفته شوند تا لپ مطلب ادا شود. وگرنه چیزی در آن به طور قطع لنگ
خواهد زد.
ولی در ایران همواره به
علت محدودیت های اجتماعی، در ادبیات نیز این محدودیت ها وجود دارد.
در ایران بسیاری از
کارها در خفا خوبست ولی در ظاهر قبح دارد. به همین علت است که دوروئی و تزویر می
شود یک فرهنگ در جامعه.
مردم از بیم اینکه مورد
حقارت قرار نگیرند و یا سرزبان سر و همسر نیافتند، و حتی در مواردی برای کوچکترین
آزادی فردی مجازات های جدی تر گریبان آنها را نگیرد، خود نیز به تدریج مانند بقیه
عمل می کنند و در نهایت یک عمل بسیار طبیعی یا نوشته ای که یک کنش طبیعی را منعکس
می کند به عنوان یک کردار و گفتار قبیح شناخته می شود.
مذهب با قوانین شرعی محدود
کننده، یکی از دلایل ایجاد محدودیت های فردی بوده است.
هیچ کس صلاحیت بازبینی
کتاب را برای انتشار ندارد
به علاوه من هیچ کس را
در ایران صلاح نمی دانم که بخواهد تصمیم بگیرد چه کتابی منتشر بشود یا نشود.
نه به این دلیل که چند
تا جغل که هیچ شناختی از ادبیات ندارند و از وسعت و گوناگونی آن چندان مطلع نیستند
و یا آن را نادیده می گیرند عاملین سانسور هستند، و نه به این دلیل که آزادی
نهادینه در ذهن و روحشان نیست که بخواهند با این دیدگاه متون را بازبینی کنند، و یا
چه بسا زندگی را و چم و خم هایش را تجربه نکرده اند و فقط دستور دارند مطالبی را
که در شأن جمهوری اسلامی نیست تمیز دهند؛ بلکه اعتقاد دارم هیچ کس حتی یک نویسنده
ی پر تجربه ی فرهیخته و معتقد به آزادی بی قید و شرط نیز نمی تواند و نباید این
کار را بکند. چرا که هرکس با معیارهایی دنیا را می بیند که با دنیای دیگری متفاوت
است. به عبارتی به اندازه ی هرکس یک دنیا و حتی چند دنیا وجود دارد که یونیک است،
دنیاهایی که در عین حال به طور دائم می توانند در معرض تغییر قرار داشته باشند. بنابراین
معیار برای ممیزی چیست؟ کدام معیار، کدام اخلاق؟
لذا ننگ دارم از این که
کتاب را ببرم به وزارت ارشاد و از آنها بخواهم که اجازه ی نشر بدهند.
شما ببینید چه وضعی به
دلیل خاک خوردن کتاب ها در وزارت ارشاد پیش آمده است.
به جز اینکه خود
سانسوری یک امر عادی شده است و نوشته ها گاهی به شدت به این دلیل بی روح هستند، و
اصولأ این خود سانسوری به علاوه ی نبود فردیت آزاد، سبب شده است که نویسنده اغلب
به جای اینکه حقیقت وجودی خود و ذهنیت هایش را بنویسد، به مواردی می پردازد که
بتواند مورد پذیرش بقیه قرار گیرد. و از آنجا که کتاب ها در وزارت ارشاد سا ل ها
خاک می خورند، هرکس به خود اجازه می دهد بدون در نظر گرفتن ناشر و مؤلف کتاب ها را
به هرشکلی که می خواهد چاپ کند، هرتغییری که می خواهد به آن بدهد و آن را بفروشد.
این امر در مورد ترجمه
وحشتناک است. هرکس که تازه یک لیسانس ادبیات یا ترجمه گرفته است فکر می کند کار
تمام است. کتاب های پرفروش درغرب یا آنها که جوائزی برده اند را در مدتی کوتاه
ترجمه می کنند. گاهی ویرایشگری که معلوم نیست چقدر این کاره است دستی مثلأ به سرو
صورت کتاب می کشد و بعد کتاب چاپ می شود. و ناشر در بسیاری موارد کتاب را بازبینی
نمی کند و با صدها غلط آن را به بازار می فرستد. بسیاری از ترجمه ها مطلقا اعتبار
ندارند. یکی دو تا از این ترجمه ها را بردارید بررسی تطبیقی بکنید متوجه می شوید.
ناصر جهانی اصل:
شما فکر می کنید اگر
سانسور وجود نداشته باشد، این وضعیت نشر کتاب درست می شود؟
مهین میلانی:
در آن صورت انتشارات
معتبر، منظورم انتشاراتی هستند که مسئله ی کار درست انتشار و چاپ کتاب های قابل
برایشان اهمیت دارد، دستشان باز است که هرکتابی را بخواهند چاپ کنند و نویسندگان
هم خود را می نویسند. و منعی برای انتشار هرکتاب با هرسلیقه و هرایدئولوژی وجود نخواهد
داشت. آنگاه قاچاق چی هایی که همه جور کار غیر قانونی می کنند از جمله انتشار کتاب،
خود را جمع و جور می کنند و می روند به سراغ همان کارهایی که قبلآ می کرده اند
برای کسب درآمد.
و البته مسئله ی نقد
ادبی را هم باید ذکر کرد که جایش بسیار خالی است. همه دوست دارند بنویسند. اما
کمتر آثار خوانده می شوند و بسیار کم نقد می شود. و برخی نقد های موجود هم خالی از
ایراد نیست. بعضی از آنها از روی غرض ورزی است. برخی منتقدین قابلیت نقد همه جانبه
را ندارند که این خود گاهی به علت نداشتن آزادی نهادینه است و با بینش های خاص
محدود کننده به مطلب نگاه می کند، و گاهی به علت نداشتن میدان های دید ادبی و علمی
و اطلاعات کافی است که نقد خوبی نوشته نمی شود.
اگر نقد بی غرض ولی جدی
و بی مصالحه از جانب افراد مطلع صورت بگیرد، و به این نقدها پاسخ داده شود، و به
عبارتی گفت و گویی متعهدانه و سالم و دوستانه برقرار شود، هرکس برای انتخاب و نوشتن
کتاب دقت بیشتر می کند و ناشرین توجه می کنند که کتاب های ارزنده و کارشده را به
بازار عرضه کنند. البته ناگفته نماند که ما هنوز ناشرین بسیار قابلی داریم که بدون
بازبینی و ویرایش چند باره کتاب را منتشر نمی کنند. از جمله نشر مرکز که ترجمه ی
من از کتاب اسماعیل کاداره " کنسرت در پایان زمستان" را به چاپ رساند
شخصیت اول داستان مسخ
شده است
ناصر جهانی اصل:
شما در کتاب خود تشکیلات سیاسی را
مورد نقد قرار داده اید. همان گونه که با یک شجاعت اخلاقی دیدگاه ها و عملکرد های گذشته
ی خود را به نقد کشیده اید. گفته اید که این تشکیلات از فرم هرم دیکتاتوری برخوردار
بوده است. نیز گفته اید که افراد متشکل در آن شیعه های کمونیست بودند.
مهین میلانی:
بله. شخصیت اول داستان برای مدتی در
یکی از تشکیلات های سیاسی چپ غیر مذهبی فعالیت می کند. و از نزدیک مشاهده می نماید
که چگونه هیچ وجه دموکراتیکی در پیشبرد امور وجود ندارد وهمه ی دستور ها از بالا
می آید. البته رعایت مسائل مخفی کاری این امر را توجیه می کرد. اما خیر. بحث در
مورد برنامه های تشکیلاتی و شرکت دادن اعضاء و هواداران می بایست از امور اساسی یک
تشکیلات سیاسی، حتی مخفی، باشد. دیگر اینکه شخصیت اول داستان یک دختر بسیار آزاده
است که از دوران نوجوانی روابط آزاد جنسی با پارتنر خود داشته است و از آنجائی که
فکر می کند افراد درون تشکیلات کمونیست هستند و به طور قطع خیلی باز به مسائل نگاه
می کنند، همه ی گذشته ی خود را برای آنها می نویسد. و آنها با او به عنوان یک
بورژوا تحقیر آمیز ترین برخورد ها را با او می کنند، بدون توجه به اینکه این دختر
که از خانواده ی متمکنی نیز هست، تمام زندگی و آینده ی خود را گذاشته است برای
آرمانی که فکر می کند بشر و بخصوص پرولتاریا را از فقر نجات خواهد داد.
هم چنین شخصیت اول داستان متوجه می
شود که آنها از غیر مذهبی بودن فقط ظاهرأ اعتقاد به خدا را رد می کنند. ولی به
بسیاری از اعتقادات محدودکننده ی مذهب، به مانند بسیاری از افراد جامعه باور دارند و به آن عمل می نمایند. و از همین
جاست که نتیجه می گیرد اینان نیز اگر به حکومت می رسیدند، علاوه بر دیدگاه های
دیکتاتوری و عدم شناخت آزادی فردی، از آنجا که دچار مشکلات عدیده ی ناشی از توتالیتاریسم مذهبی
نیز بودند، شکلی دیگر از حکومت دیکتاتوری را پیاده می کردند و به طور قطع هرکس که
با آنها هم عقیده نمی بود، جایی نمی توانست داشته باشد. نمونه اش را می توان در
حکومت استالینی به خوبی مشاهده کرد.
ناصر جهانی اصل:
کتاب، اگرچه بخش مهمی از تاریخ
اجتماعی- سیاسی ما را می نویسد، ولی به صورت داستانی شیرین و جذاب نوشته شده و ماجراهایی که شخص اول
داستان را درگیر می کند، خواننده را به میان اقشار مختلف مردم می برد، واورا به
زندگی کودکی و نوجوانی راوی در خانواده و دوران تحصیلات او و روابطی که داشته است
میکشاند. با کتاب های سیاسی خشک موجود بسیار متفاوت است.
مهین میلانی:
خواننده بدون شناخت شمه ای از
زندگی گذشته ی شخصیت اول داستان و بدون شناخت از اقشار مختلف مردم و ارتباطی که وی
با آنها در هر مقطعی برقرار می کند نمی تواند او را در آنجائی که هست ببیند و نمی
تواند حرکت هایش را بفهمد. به علاوه با بیان برخی امور زندگانی وی، آن آزادگی
نهادینه که در او وجود دارد در ورای همه ی ماجراها مطرح می شود، و هم چنین برخوردی
که دیگران با این آزادگی می کنند.
ناصر جهانی اصل:
راوی، یا شخصیت اول داستان بسیار
قوی است. بارها می افتد و بر می خیزد. زمانی که به سراغ او می آیند موفق به
دستگیری او نمی شوند، و وی به مدت سه - چهار سال زیر زمینی زندگی می کند. به علت
اینکه آرمان عدالت خواهی و طرفداری از پرولتاریا را هدف قرار داده بود. با اینکه فردی است که همواره روابط پراحساس
عاشقانه داشته است، با فردی از تشکیلات ازدواج می کند که هیچ احساس و کششی به او ندارد.
به عبارتی با خط و مشی ازدواج می کند وهمین امر ازدواج را مختل می کند و او با دو
بچه، پس از تلاشی تشکیلات و از دست دادن کار مورد علاقه دستش از همه جا بند است.
مهین میلانی:
شخصیت اول داستان گذشته ی خود را
در تشکیلات سیاسی نقد می کند، و اینکه چگونه دنباله روی یک ایدئولوژی شده است. در
واقع او مسخ شده و افسار خود را به دست دیگران سپرده بود. نه اینکه عدالت خواهی آن
ها را به نقد بکشد. چرا که معتقد است آنان با انگیزه های بسیار قوی برای بهبود
زندگی فقرا و پرولتاریا زندگی حال و آینده ی خود را داو گذاشتند. می دانستند که در
کار سهمگینی قدم گذاشته اند. می دانستند که هرآن خطر دستگیری و زندان و مرگ در
انتظار آنان است.
شخصیت اول داستان حتی به اصل
استثمار در جامعه ی سرمایه داری که مارکس آن را مطرح می کند نقدی ندارد. اما
چگونگی رسیدن به این اهداف از جمله قائل شدن به دیکتاتوری پرولتاریا، همراه با ضعف
های درونی افراد تشکیلاتی در فهم آزادی نهادینه و دموکراسی را مورد نقد قرار می
دهد.
کتاب " تهران کوه
کمر شکن " یک سند تاریخی – اجتماعی
ناصر جهانی اصل:
زمانی که شوهر شخصیت اول داستان از
رابطه ی زن با مرد دیگر آگاه می شود، از شعرهایی که زن در باره ی مرد نوشته است،
نسخه های زیادی می گیرد و می خواهد او را به دست سنگسار بسپارد. این مرد یک
کمونیست است و به خدا و مذهب اعتقادی ندارد. ولی حالا می خواهد از قانون سنگسار
برای زنا در اسلام استفاده کند.
مهین میلانی:
عملکرد مرد در واقع یکی از پیام هایی
است که کتاب با خود حمل می کند. او با اینکه به مذهب و ازجمله به اسلام اعتقاد
ندارد، اما هنگام که وقتش برسد از این قوانین که در جامعه بسیار کار می کند بهره
می گیرد. کسانی بوده اند با اعتقادات سوسیالیستی ولی هنگام مرگ پدر حاضر نشده اند
با خواهر خود سهم یک سان بردارند و براساس قانون اسلام خواسته اند که به خواهر نصف
ارثیه تعلق بگیرد؛ و بدین ترتیب همه ی حرف هایی که در باره ی برابری زن با مرد می
زنند، درواقع روی هواست. به همین جهت است که این افراد را شیعه - کمونیست نام
نهاده اند.
این مرد برای اینکه زن را به هر
شکلی نابود سازد، با کسی که خیلی احترام برای زن قائل می شد مسئله را باز می گوید.
و این فرد اتفاقأ در این ماجراست که خود را خوب می شناساند. گمان می کند موقعیتی
یافته است که با زن ارتباط بر قرار کند. و برخوردی می کند که تنفر زن و هم شوهرش
را نسبت به خود بر می انگیزد. به عبارتی در جامعه ای زندگی می کنیم که اگر یک چنین
اتفاقی برای یک زن بیفتد بلافاصله هرکس برایش نقشه می کشد، حتی اگر ظاهرأ فرد
بسیار محترمی در جامعه باشد.
ناصر جهانی اصل:
چرا زن پس از اینکه شوهرش از
ارتباط او با مرد دیگر آگاه می شود و او را زیر لگد خود می گیرد، خود را به زیر
دست و پای او می اندازد که کتکش بزند؟
مهین میلانی:
چاره ی دیگری ندارد. مرد آن چنان
خشمگین است که هرکاری از دستش می تواند برآید. ممکن است زن را بکشد. حتی دوستان
آنها که آنجا هستند، جرأت دخالت ندارند. می بایست خشمش فرو می نشست. هرگونه
مقاومتی از جانب زن او را جری تر می ساخت.
و این در حالی است که هیچ رابطه ی
عاشقانه و هیچ هم فکری و در واقع هیچ نوع همبستگی و یکرنگی در زندگی آنها وجود نداشت
و این دو نفرگویی مانند هم اطاقی در یک خانه زندگی می کنند یا کارمندانی که به علت
شغلی مشترک در اداره با هم روابط کاری دارند. به هرحال این اتفاق یک روزی حادث می
شد، کما اینکه مرد نیز قصد همخوابگی با پرستار بچه را نیز داشته است. و زن به طور
قطع ماجرا را مطرح می کرد، اما در هر صورت زن کسی است که به طور رسمی همسر مرد
شناخته می شد، این یک حس بشری است. ربطی هم فقط به قوانین و عرف و شرع مربوط به
مردسالاری در ایران ندارد. این حادثه می تواند مشابهش در هرجای دنیا اتفاق بیافتد
و نه فقط از جانب مردان بلکه از جانب یک زن نسبت به شوهرش. گاهی به همین دلایل قتل
هایی صورت گرفته است. چه بسا زن با اینکه در کتاب کاملأ خود را محق می داند که به
علت زندگی از دست رفته و یک ازدواج مصلحتی، با چنین حادثه ای که به او حیات دوباره
بخشیده است زندگی کند، اما در عین حال به مرد حق می دهد که بخواهد واکنشی از
هرنوعش داشته باشد.
از وقتی که مرد به ماجرا پی می برد
تا زمانی که آنها با هم روبرو می شوند، سه - چهار ساعتی می گذرد و زن که دوستان
مشترکشان را به خانه کشانده است، از قبل به خوبی پیش بینی چنین واکنشی را دارد. تنها
راه همین بود که بگذارد خشم مرد فروکش کند.
نکته ی دیگر اینست که مرد در واقع
با این اتفاق قدرت هیچ گاه نداشته ای را چه در خانواده ی خود، چه در جامعه، و چه
در رابطه با این زن که در واقع زندگی را از هر نظر اداره می کرد، به دست می آورد. گویی
این " نقطه ضعف " در آن مقطع که مرد هیچ کار عاقلانه ای نمی توانست بکند
به دلیل حس غبن، حس حقارت و خشم شدید، به او این امکان را می داد که خود را کسی
ببیند، و این زمانیست که می توانست با این حادثه جبران نماید همه ی کوچک شمرده شدن
ها را در سراسر زندگی گذشته. و زن نمی خواهد این حس را در مرد از بین ببرد.
ناصر جهانی اصل:
درست زمانی که شخص اول داستان فقط
دو روز بود که به خانه ی پدری برگشته بود، به سراغش می آیند که او را ببرند ولی وی
از در پشتی خانه به سهولت و با کاردانی فرار می کند و به مدت سه - چهار سال زیر
زمینی زندگی می کند. این زندگی مخفی برای او که دختریست آزاد و هرجا خواسته رفته
است و هرکار خواسته کرده، به نظر می رسد چون یک زندان بوده است.
مهین میلانی:
زندگی مخفی وی در زمانی است که هیچ
رابطه ی تشکیلاتی نیز دیگر وجود ندارد. چون نمی تواند خود را علنی کند، نمی تواند
به هیچ کاری مشغول باشد. فقط می داند که
نباید خود را هیچ کجا نشان دهد. در خانه ی این و آن زندگی می کند. و آری همانگونه
که شما گفتید زندگی مخفی بسیار سخت بوده است. بخصوص که می داند زندگی اش دیگر دست
خودش نیست که تصمیم بگیرد. هرآن ممکن است او را گیر بیاندازند. لذا براساس حفظ خود
است که حرکت می کند. می داند که سال ها از بهترین دوران زندگیش را بیهوده در پیروی
از راه هایی برای عدالت گذاشته که کج بوده است. لذا گویی در هوا زندگی می کند.
معلق است. نمی داند چیست. و می بایست مدتی بگذرد تا خود را بازیابد.
تشکیلات سیاسی هرچه
خوبی در زندگی بود گرفت
ناصر جهانی اصل:
شما این کتاب را به چه قصدی
نوشتید؟
مهین میلانی:
این کتاب همیشه با من بود، از وقتی
که دوباره از ایران بعد از انقلاب، بعد از 18 سال خارج شدم. با نوشتن این کتاب،
ذهنم را از مسائلی که با آن درگیر بود خلاص کردم. می بایست خالی می شدم. نوشتن بسیاری
از بخش های آن دردناک بود. عضلاتم به هم کشیده می شدند، اعصابم را خط خطی می کردند.
حتی هم الان وقتی گاهی برخی قسمت هایش را می خوانم چنین حس هایی را دارم. حتی
نوشتن آن را مدتی تعطیل کردم، اما با کشته شدن مادرم در تصادف رانندگی که 80 در صد
استخوان هایش شکسته شد، شروع به نوشتن بقیه ی کتاب کردم. در این زمان فقط نوشتن این
کتاب می توانست مرا تسکین بدهد از این مرگ دلخراش. همانگونه که ترجمه ی کتاب
" کنسرت در زمستان " کاداره مرا نجات داد از تمام تردید هایی که دل
شکستن از تشکیلات های چپ مخفی سیاسی و بلاتکلیفی پس از سال ها تلاش بیهوده در راه
توهم آمیز آرمان شهر مرا گرفتار کرده بود.
بسیاری از قسمت های کتاب بسیار
دلنشین است، به همین دلیل برخی کتاب را در عرض سه - چهار روز خوانده اند و بسیار
لذت برده اند. اما این صحنه های دلنشین نیز بازگو شده است برای توضیح بهتر دغدغه
های اصلی. نه صرفأ به این دلیل که کتاب را از گویش نگرانی ها و اضطراب ها بکاهد. مثلأ
در یک صحنه، از آمیزش جنسی شخص اول داستان صحبت می شود، بی پرده و عیان با استفاده
از واژه های مربوط به آلت جنسی، همانگونه که در محاوره های بی رودربایستی یک جفت
در زمان آمیزش. بیان چنین صحنه ای عمدتأ به این دلیل است که بگوید چگونه تشکیلات
مخفی سیاسی هر آنچه که خوبی های زندگی است از او گرفت بی آنکه نتیجه ای داشته
باشد، در حالی که این ارتباط طبیعی و واقعی زیبا زندگی را دوباره به او بخشید.
معتقدم که این کتاب می بایست
خوانده شود. زیرا یک رمان است با توصیف زندگی درخشان یک زن بسیار آزاد از هرنظر که
به گفته ی یکی از نویسندگان یک عاشق آزاده است در انجام هرکاری حتی در آشپزی یا گل کاری و
یا خیاطی؛ و این رمان یک سند تاریخی - اجتماعی در یک دوره ی مشخص از کشور ماست.
در عین حال بگویم که کتاب های
زیادی به زبان های فارسی، انگلیسی و فرانسه از این دوره از تاریخ ما در بعد از
انقلاب نوشته شده اند. هرکدام از آنها به ویژگی هایی خاص از آن دوران برخورد می
کنند که هرکدام می تواند برای تاریخ نویسان، جامعه شناسان و مردم شناسان مواردی از
این دوران را مورد بررسی قرار دهد.
کتاب " تهران کوه کمر
شکن" از ویژگی هایی برخوردار است که در هیچ یک از آن کتاب ها شما نمی توانید
پیدا کنید.
ناصر جهانی اصل:
شما این کتاب را در سال 2005 در
دست گرفتید و در سال 2009 آن را به پایان رساندید. اگر بخواهید حالا یک ارزیابی
تازه از کتاب بکنید در شخصیت داستان چه نقاط قوت و ضعفی می بینید؟
مهین میلانی:
شخصیت اول داستان بسیار قوی و
بسیار کاردان است. ده ها بار به زمین می خورد و بلند می شود. علت اصلی را می بایست
در صداقت محض او در هرکاری که می کرد دید. دختر بسیار آزاده ایست ولی به علت انگیزه
های قوی عدالت خواهی، با اینکه از خانواده ی متمکنی است، از همه ی امکاناتش می برد
که در راه اعتقاداتش در یک سازمان مخفی چپ فعالیت داشته باشد. عدالت خواهی او نیز
از مهر و ایثارگری بی اندازه اش سرچشمه می گرفت. به همین دلیل در مواجهه با مشکلات
عدیده ای که گاهی جان او را به خطر می انداخت قبل از هرچیز قلبش او را هدایت می
کرد، و زمانی که متوجه شد که سال هایی از زندگیش را هدر داده و در واقع مسخ شده
بوده است، و حالا جامعه ی تازه " انقلابی " شده، وخانواده ی تازه مذهبی
شده او را مانند تشکیلات سیاسی طرد می کنند، خردش را به کار می گیرد که چگونه از
این وانفسا بیرون بیاید.
نقطه ی ضعفش را شاید آرمان گرایی و
توهم او دید نسبت به راه و روش سیاسی که در پیش گرفته بود. این شخص می توان گفت که
اصولأ یک آدم سیاسی نبود. البته دختر بسیار جوانی بود. و این نقطه ی ضعف فقط منحصر
به او نبود. در آن زمان دختران و پسران جوان هرکدام گرایش به یکی از انواع راهکار سیاسی موجود داشتند. خواهر او در
دانشگاه با طرفداران شریعتی همدم می شود و راه آنها را در پیش می گیرد. برادر
سربازش با دست فلج شده در جنگ عراق دو باره برای دفاع داوطلب جنگ می شود. کسانی
طرفدار سازمان مجاهدین خلق می شوند. کسانی به نهضت ملی گرایش دارند. هرکس بسته به
اینکه با چه کسانی در نزدیکی خودش مراودت دارد، تابع گرایش او می شود. و همه ی
اینها خالصانه و صادقانه می خواهند در راه عدالت هر چه دارند داو بگذارند. از
موقعیت مالی و شغلی خود دست بر می دارند. هزارها خطر را به جان می خرند در راه
اعتقاداتشان. در واقع همان دیدگاه شهادت به نوعی در همه ی آنها موجود است. اما
اغلب می توانم بگویم که بیسواد هستند، بی تجربه هستند. حتی به درستی شرایط مشخص
کشور خودشان را نمی دانند. نمی دانند که صرف عدالت خواهی و ایثارگری نمی تواند
مشکلات موجود را حل کند. می بایست احاطه داشته باشند به شرایط اقتصادی، ذهنیات
فرهنگی مردم، شرایط اقتصادی جهانی و به طور کلی ارزیابی کامل از تمام جنبه های فرم
گیری جوامع تا بتوانند راهکارهای مناسب برایش پیدا کنند. و این کاریست بس سهمگین و
نه کار یک نفر و دو نفر. خوشبختانه در حال حاضر افراد زیادی البته به طور انفرادی
هرکدام بخش هایی مهم از عوامل شکل گیری مهم جامعه ی امروز را در دست مطالعه دارند.
امیدوارم روزی این کوشش ها شکل سازمانداده شده ای به خود بگیرد تا به طور علمی و
با مطالعات آکادمیک همه جانبه و دقیق ببینیم در کجا قرار داریم و چه باید بکنیم.
ناصر جهانی اصل:
چگونه می توان کتاب را تهیه کرد؟
مهین میلانی:
تماس مستقیم با نویسنده از طریق ایمیل زیر:
خرید نسخه ی چاپی در Lulu
خرید نسخه ی الکترونیکی در Google Play
37
صفحه ی آزاد اول کتاب در Google Books
خرید از انتشارات ناکجا
ناصر جهانی اصل:
از شما سپاسگزارم.
مهین میلانی:
من هم از شما ممنونم.
این گفت و گو در تاریخ 29 ماه مه 2016 صورت گرفته است.
و در نشریات گوناگون از جمله هفته نامه ی شهروند منتشر شده اشت.
